Kwercetyna jest związkiem chemicznym z grupy flawonoidów. Flawonoidy są barwnikami, które nadają roślinom różne barwy, na przykład żółtą owocom cytrusowym. Chronią rośliny przed działaniem promieniowania UV, grzybami lub owadami. Stanowią istotny element diety - ich spożycie w ciągu doby waha się między 23 a 170 mg. Najbardziej bogate w kwercetynę są takie produkty, jak winogrona, jabłka, cytrusy, cebula, pomidory, brokuły, soja, szparagi. Występują również w niektórych zbożach oraz w nasionach roślin strączkowych, w napojach - zielonej i czerwonej herbacie, a także w czerwonym winie. Dużą ilość związków flawonoidowych posiada również ciemna, gorzka czekolada. 

W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie flawonoidami w branży medycznej.

Związki flawonoidowe wykazują różnorodne działania korzystne dla zdrowia:

• wychwytują wolne rodniki tlenowe oraz ich reaktywne formy;
• wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne między innymi poprzez hamowanie produkcji przeciwciał;
• flawonoidy mają podobną budowę do estrogenów - dzięki czemu wykazują powinowactwo do receptorów estrogenowych, obecnych między innymi w komórkach gruczołu piersiowego oraz błony śluzowej macicy. Badania wykazały, że podawane razem z estrogenami wykazywały działanie antyestrogenne. Udowodniono, że flawonoidy opóźniają menopauzę oraz łagodzą jej następstwa, np. zmniejszają ryzyko wystąpienia osteoporozy po menopauzie.

Stosowanie diety bogatej we flawonoidy zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych oraz hamuje rozwój miażdżycy. Związki flawonoidowe, poprzez wpływanie na czynność płytek krwi, hamują ich agregację. W badaniach laboratoryjnych zaobserwowano pozytywny wpływ flawonoidów na komórki produkujące insulinę w trzustce. Wykazano również, że kwercetyna zmniejsza ryzyko zaćmy u chorych na cukrzycę. Pojawiły się doniesienia, że flawonoidy, poprzez działanie na błonę komórkową wirusów, mogą być pomocne jako terapia wspomagająca leczenie AIDS.

W jaki sposób stosowana jest kwercetyna?

Kwercetyna jest stosowana jako suplement diety w postaci kapsułek lub tabletek. Jest dostępna w wielu popularnych preparatach.
Podstawowym źródłem flawonoidów powinna być jednak zdrowa dieta.

Jaka teoria wspiera twierdzenie, że kwercetyna może być pomocna w leczeniu nowotworów?

Przeprowadzone badania naukowe wykazały, że kwercetyna wpływa na przekazywanie sygnałów wewnątrzkomórkowych oraz hamuje enzymy odpowiedzialne za aktywowanie kancerogenów. Indukuje apoptozę w komórkach nowotworowych. Ponadto w badaniach zaobserwowano synergistyczne działanie kwercetyny oraz niektórych leków cytotoksycznych, np. cisplatyny. Z gromadzona do tej pory wiedza na temat skuteczności kwercetyny opiera się głównie na badaniach laboratoryjnych oraz na badaniach na zwierzętach, co niekoniecznie odzwierciedla działanie kwercetyny w organizmie człowieka. Z tego powodu nie możemy jednoznacznie potwierdzić jej działania u chory ch na nowotwory.

Czy prowadzono przedkliniczne badania (laboratoryjne lub na zwierzętach) z użyciem kwercetyny?

W licznych badaniach na komórkach nowotworowych wykazano, że kwercetyna hamowała podziały komórkowe i indukowała apoptozę w wielu liniach komórkowych, m.in. raka piersi, jajnika, płuca, wątroby, okrężnicy, jamy ustnej, szyjki macicy, układu nerwowego, prostaty, trzustki oraz komórkach białaczkowych. Obiecujące rezultaty uzyskano również w badaniach na zwierzętach. Podanie flawonoidu wydłużało czas przeżycia zwierząt chorych na płaskonabłonkowego raka krtani. Zaobserwowano zahamowanie wzrostu tego nowotworu.

Wiele badań laboratoryjnych poświęcono działaniu kwercetyny w połączeniu z cisplatyną - lekiem cytotoksycznym stosowanym między innymi w leczeniu nowotworów jądra, jajnika i pęcherza moczowego. Włączenie flawonoidu do terapii cisplatyną zwiększało wrażliwość komórek nowotworowych na leczenie. W laboratoriach testowano również połączenie kwercetyny z temozolomidem w leczeniu nowotworów mózgu oraz z busulfanem w terapii białaczki. Pozytywne efekty zaobserwowano również po dodaniu kwercetyny do doksorubicyny oraz do tamoksyfenu w badaniach nad rakiem piersi. Taka terapia ponadto zmniejszała toksyczność leków cytotoksycznych.

Czy prowadzono badania kliniczne (badania z udziałem ludzi) nad oddziaływaniem kwercetyny?

Na podstawie obserwacji epidemiologicznych stwierdzono, że dieta bogata we flawonoidy zmniejsza ryzyko raka piersi u kobiet oraz raka gruczołu krokowego u mężczyzn. Pojawiły się również doniesienia o ochronnym działaniu tych związków na występowanie nowotworów głowy, szyi, żołądka oraz tarczycy i płuca. Do tej pory nie przeprowadzono badań na dużej grupie pacjentów, które potwierdziłyby to działanie. Kwercetyna nie jest zarejestrowana jako lek przeciwnowotworowy i nie zastąpi standardowej terapii.

Czy zgłaszano jakiekolwiek efekty uboczne związane ze stosowaniem kwercetyny?

Po przyjęciu preparatów kwercetyny w formie doustnej mogą wystąpić działania niepożądane, takie jak bóle głowy oraz drętwienia i mrowienie skóry. Przyjęcie dożylne wiązało się niekiedy z mdłościami i wymiotami oraz dusznością. Nieznane są długoterminowe efekty uboczne stosowania kwercetyny w wysokich dawkach. Badania na zwierzętach wskazują na ryzyko pogorszenia stanu pacjentów z chorobą nerek. W wysokich stężeniach może również wywołać zaburzenia rytmu serca. Kwercetyna może też wykazywać działanie mutagenne. Zaobserwowano interakcje kwercetyny z innymi lekami (szczególnie ewerolimusem, topotekanem oraz niektórymi antybiotykami).

Czy amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zarejestrowała kwercetynę do użycia we wskazaniu do leczenia onkologicznego w Stanach Zjednoczonych?

Kwercetyna nie została zarejestrowana przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA).

Piśmiennictwo:

1. Monika Majewska, Hanna Czeczot. Flavonoids in prevention and therapy of diseases. Pol., 2009, 65(5): 369-377
2. Rauf Abdur, Imran Muhammad, Khan Imtiaz Ali, Ur-Rehman Mujeeb, Gilani Syed Amir, Mehmood Zaffar, Mubarak Mohammad S.
3. Jakubowicz-Gil J., Quercetin in anticancer therapy. Postępy biologii komórki Tom 39 Nr 2 (199-216)

Hasło opracowano we współpracy ze studentami Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie